Terjemahan : Paribasan yaitu pepatah (kata-kata) bahasa Jawa yang jelas penggunaannya, yang memiliki makna (kiasan) tetapi tidak mengandung makna pengandaian.
No
|
Paribasan
|
Tegese
(artinya)
|
1
|
Adigang
adigung adiguna
|
ngendel-endelake
kekuwatane, kaluhurane, lan kapintarane
|
2
|
Ana
catur mungkur
|
ora
gelam ngrungokake rekasaning liyan kang ora prayoga
|
3
|
Angon
mangsa
|
golek
wektu kang prayoga utawa golek wektu kang becik
|
4
|
Anak
polah bapa kapradhah
|
wong
tuwa nemu pakewuh amarga saka tumindake anak kang kurang prayoga
|
5
|
Angon
ulat ngumbar tangan
|
ngulat-ulati
limpene wong, tujuane arep njupuk barang sing dilimpe mau
|
6
|
Becik
ketitik ala ketara
|
tumindak
becik lan tumindak ala bakal ketara tembe mburine utawa dititeni tembe
mburine
|
7
|
Busuk
ketekuk pinter keblinger
|
wong
bodho utawa wong pinter padha nemu rekasa utawa nemu cilaka
|
8
|
Cincing-cincing
meksa klebus
|
karepe
arep ngirit jebul malah entek akeh
|
9
|
Ciri
wanci lelai ginawa mati
|
pakulinan
ala ora bisa ilang nganti tumekaning pati
|
10
|
Criwis
cawis
|
akeh
omongane ananging uga mrantasi ing gawe
|
11
|
Dahwen
ati open
|
wong
kang nacat, nanging panacate iku amarga duwe pamrih marang barang sing
dicacat mau
|
12
|
Desa
mawa cara negara mawa tata
|
saben
papan utawa dhaerah duwe adat utawa tatacara dhewe-dhewe
|
13
|
Dudu
sanak dudu kadang yen mati melu kelangan
|
sanajan
wong liya manawa nandhang ora kepenak dibelani utawa yen mati melu nggetuni
|
14
|
Durung
pecus keselak besus
|
tegese
durung pinter menyambut gawe, ananging wis kepingin werna-werna utawa wis
kepingin rabi
|
15
|
Entek
amek kurang golek
|
tegese
anggone misuh ngunek-unekake sakatoge utawa saenteke
|
16
|
Garang-garing
|
ketoke
katon sugih, ananging sajatine rekasa uripe utawa kacingkrangan panguripane
|
17
|
Gliyak-gliyak
tumindak sareh pakoleh
|
sanajan
anggone nindakake sakepenake wusane kaleksanan kanthi becik wusanane
|
18
|
Njajah
desa milang kori
|
lelungan
adoh tekan ngendi-endi desa, kutha, negara kabeh wis diparani
|
19
|
Jalukan
ora wewehan
|
wong
senengane njaluk, nanging ora gelem weweh utawa menehi
|
20
|
Jer
basuki mawa beya
|
samubarang
gegayuhan utawa kabeh gegayuhan mbutuhake ragat utawa biaya
|
21
|
Njunjung
ngentebake
|
wong
senengane ngalem, nanging sajatine ngasorake
|
22
|
Kalah
cacak menang cacak
|
samubarang
panggawean kudu dicoba dhisik bisa lan orane
|
23
|
Kebat
kliwat gancang pincang
|
tumindak
kanthi grusah-grusuh, wusanane ora kebeneran
|
24
|
Keplok
ora tombok
|
melu
ngrasakake seneng nanging ora melu ragad
|
25
|
Ketula-tula
ketali
|
wong
kang uripe rekasa banget utawa wong kang kesandung sandhung uripe
|
26
|
Kumenthus
ora pecus
|
wong
kang umuk utawa sombong ananging ora sembada
|
27
|
Ladak
kecangklak
|
wong
kang tansah nukari wong liya wusanane kena akibate dhewe
|
28
|
Maju
tatu mundur ajur
|
maju
utawa mundur kabeh bakal mbebayani utawa nyilakani
|
29
|
Mbuwang
tilas
|
ethok-ethok
ora ngerti tumindak ala sing dilakoni
|
30
|
Mikul
dhuwur mendhem jero
|
anak
kang bisa njunjung drajate wong tuwane
|
31
|
Nabok
nyilih tangan
|
tumindak
mulasara wong utawa gawe sengsarane wong sarana kongkonan
|
32
|
Ngluruk
tanpa bala, sugih tanpa bandha, menang tanpa ngasorake
|
wong
kang tansah sugih ngelmu
|
33
|
Nyolong
pethek
|
mleset
saka pangirane utawa mleset saka pametheke
|
34
|
Pupuran
sadurunge benjut
|
wong
kang ngati-ati sadurunge nandhang cilaka
|
35
|
Rawe-rawe
rantas, malang-malang putung
|
samubarang
kang ngalang-alangi kekarepane bakal disingkirake utawa dibrastha
|
36
|
Rukun
agawe santosa crah agawe bubrah
|
wong
utawa negara kang rukun bisa dadi kuwat dene yen cecongkrahan njalari ringkih
gampang dijajah
|
37
|
Sabaya
pati sabaya mukti
|
wong
bebojohan urip rekasa dilakoni wong loro urip mulya uga dilakoni wong loro
|
38
|
Sadumuk
bathuk sanyari bumi ditohi pati
|
wong
kang gawe pasulayan marga ngganggu bojone liyan utawa gawe pasulayan marga
lemah sapetak bakal dilabuhi nganti mati
|
39
|
Sepi
ing pamrih rame ing gawe
|
mbantu
nyambut gawe mempeng utawa sregep tanpa duwe pamrih apa-apa
|
40
|
Sembur-sembur
adas, siram-siram bayem
|
oleh
pamujine wong akeh muga-muga kaleksanan gegayuhane
|
41
|
Sing
sapa salah seleh
|
sapa
sing salah wusanane bakal teluk utawa ngakoni
|
42
|
Sura
dira jayaningrat lebur dening pangastuti
|
wong
ampuh tumindak ala, bakal sirna dening wong kang tumindak becik
|
43
|
Tega
larane ora tega patine
|
wong
kang tego rekasane, nanging ora tega marang patine sarana menehi pitulungan
|
44
|
Tinggal
glanggang colong playu
|
prajurit
kang ninggalake kasatriyane sarana ninggalake ing peperangan
|
45
|
Tut
wuri handayani
|
wong
tuwa utawa guru kang nyekarep marang pepinginane wong enom kang luhur, sarana
ngulat-ulatake lan aweh prayoga saperlune
|
46
|
Nulung
menthung
|
wong
katone mitulungi, nanging sajatine gawe rekasane wong sing ditulungi
|
47
|
Tuna
satak bathi sanak
|
wong
kang rugi satus, nanging bathi paseduluran
|
48
|
Tunggal
welat
|
sedulur
tunggal bapa biyunge
|
49
|
Ulat
madhep ati karep
|
kekarepane
lahir batine wis mantep banget
|
50
|
Undhaking
pawarta sudaning kiriman
|
pawarta
utawa kabar iku beda karo kasunyatane
|
51
|
Welas
tanpa lalis
|
karepe
ngeman, ananging malah gawe kapitunan
|
52
|
Wiwit
kuncung nganti gelung
|
wiwit
bucah nganti tuwo
|
53
|
Yitna
yuwana lena kena
|
wong
sing ngatia-ati bakal slamet, nanging wong sing sembrana bakal nemu cilaka
|