Terjemahan; Bebasan yaitu kata-kata bahasa Jawa yang jelas penggunaannya, memiliki makna kiasan dan mengandung makna pengandaian. Dimana yang diandaikan yaitu keadaan atau sifat seseorang.
No
|
Bebasan
|
Tegese
(artinya)
|
1
|
Abang-abang
lambe
|
guneme
mung kanggo lamis-lamis
|
2
|
Adol
lenga keri busike
|
wong
kang andum barang, nanging dheweke malah ora keduman
|
3
|
Ana
bapang sumimpang
|
nyingkiri
sekabehing bebaya
|
4
|
Ana
begjane ora ana daulate
|
arep
nemu begjane nanging wurung
|
5
|
Anirna
patra
|
nyingkiri
tulisane dhewe sing ora becik
|
6
|
Angin
silem ing warih
|
tumindak
ala kanthi sesindheman
|
7
|
Aji
godhong jati garing
|
wong
kang asor banget, ora ana ajine
|
8
|
Ancik-ancik
pucuking eri
|
wong
kang uripe kang tansah ngandhut kuwatir
|
9
|
Anggenthong
umos
|
wong
kang ora bisa nyimpen wadi
|
10
|
Asor
kilang nunggwing gelas
|
wong
guneme manis tur marak ati, lan bisa mranani sing krungu
|
11
|
Arep
jamure emoh watangane
|
tegese
gelem kepenake ora gelem rekasane
|
12
|
Bapak
kesulah anak molah
|
tegese
yen wong-tuwa oleh prekara, anak uga melu ngrasakake lan tanggung jawab
|
13
|
Barung
(Mbarung) sinang
|
tegese
nyela-nyela wong guneman
|
14
|
Dalithuk
kukum
|
mbudidaya
ucul saka ing hukum utawa angger-angger
|
15
|
Beguguk
(Mbeguguk) ngutha waton
|
mbangkang
marang perentah
|
16
|
Beras
wutah arang mulih marang takere
|
samubarang
kang wis owah saka asale langka bisane pulih kaya maune
|
17
|
Buru
uceng kelangan deleg
|
ngupaya
barang sepele, lan ngorbanake barang gedhe kang wus kecekel ing tangan
|
18
|
Diwenehi
ati ngrogoh rempela
|
diwenehi
enak, ananging isih kurang trima, njaluk sing luwih enak maneh
|
19
|
Dikempit
kaya wade, dijuju kaya manuk
|
barang
kang banget ditrisnani
|
20
|
Dikena
iwake aja nganti buthek banyune
|
tegese
wong kang panjangkane kaleksanan, nanging ora gawe gendra utawa ribut
|
21
|
Dudu
berase ditempurake
|
nyambungi
gunem, nanging ora cundhuk karo sing dirembug
|
22
|
Durung
ilang pupuk lempuyane
|
isih
enom banget
|
23
|
Emban
cindhe emban siladan
|
pilih
kasih utawa ora adil marang siji lan sijine
|
24
|
Esuk
dhele sore tempe
|
gampang
molah-malih atine, ora teteg
|
25
|
Genteni
watang putung
|
nglungsur
kalungguhane wong kang wis mati
|
26
|
Gawe
luwangan ngurugi luwangan
|
tegese
wong kang golek utang kanggo nyarutang
|
27
|
Geguyon
dadi tangisan
|
gegojegan,
wusanane gawe susah
|
28
|
Gemblung
jinurung, edan kuwarisan
|
tumindak
nekat, nanging malah nemu kabegjan
|
29
|
Gendhon
rukon
|
tegese
tumindak bebarengan amrih padha kepenake
|
30
|
Golek-golek
ketanggor wong luru-luru
|
tegese
arep tumindak ala, wusanane kepergok wong kang uga tumindak ala
|
31
|
Gondhelan
poncoting tapih
|
nggantungake
uripe marang bojo
|
32
|
Gotong
mayit
|
lelungan
mung wong telu ngliwati papan sing mbebayani
|
33
|
Gupak
pulut ora mangan nangkane
|
melu
rekasa ora melu ngrasakake kepenake
|
34
|
Njagakake
endhoge si blorok
|
njagakake
barang kang durung mesthi anane
|
35
|
Nyundhang
bathang bantheng
|
njunjung
keturunane wong luhur kang wis apes
|
36
|
Kadang
konang
|
wong
sing ngaku sedulur mung karo sing sugih
|
37
|
Ketepang
ngrangsang gunung
|
wong
cilik nduwe gegayuhan kang tangeh lamun kelakon
|
38
|
Kaya
banyu karo lenga
|
wong
paseduluran kang ora bisa rukun
|
39
|
Kakehan
gludhug kurang udan
|
wong
kang kakehan omong nanging ora ana nyatane
|
40
|
Kebak
luber kocak kacik
|
wong
kang owah pikirane amarga kakehan ngelmu
|
41
|
Kebanjiran
segara madu
|
wong
kang oleh kabegjan kang gedhe matumpa-tumpa
|
42
|
Kegedhen
empyak kurang cagak
|
wong
kang kegedhen panjangka kurang sarana
|
43
|
Kejugrugan
gunung menyan
|
wong
kang oleh kabegjan kang gedhe banget
|
44
|
Kekudhung
walulang macan
|
wong
kang tumindak kanthi aling-aling wong kang duwe panguwasa
|
45
|
Kerot
tanpa untu
|
wong
kang duwe kekarepan ananging ora duwe sarana
|
46
|
Karubuhan
gunung
|
wong
kang nandhang kasusahan gedhe
|
47
|
Kriwikan
dadi grojogan
|
Prekara
cilik dadi gedhe
|
48
|
Kocak
tandha lokak
|
wong
kang sugih omong tandhane sithik kawruhe
|
49
|
Kongsi
jambul wanen
|
wong
kang sesambungan utawa paseduluran nganti tuwa
|
50
|
Madu
balung tanpa isi
|
rebutan
barang sepele ora ana gunane
|
51
|
Mbalung
usus
|
wong
kang nduweni kekarepan kang kendho kenceng
|
52
|
Mbrojol
selaning garu
|
wong
kang uwal saka bebaya kang nemahi
|
53
|
Ngasalake
negara
|
wong
kang ora manut tatanan
|
54
|
Ngangsu
banyu nganggo kranjang
|
wong
kang golek ngelmu nanging ilmune ora dimanfaatake, wong golek ngelmu tapi saranane
ora pas
|
55
|
Nglungguhi
klasa gumelar
|
wong
kang nampa warisan mung kari nemu kepenake
|
56
|
Ngubak-ubak
banyu bening
|
gawe
rerusuh ana ing panggonan kang tata tentrem
|
57
|
Nguthik-uthik
macan dhedhe
|
wong
kang njarak gawe nesune wong gedhe kang wis lilih nesune
|
58
|
Ngguthuk/nuthuk
elor kena kidul
|
wong
kang nyemoni wong, wusane sing krasa wong liya
|
59
|
Nguyahi
segara
|
wong
kang weweh marang wong sugih, wusanane ora ana gunane
|
60
|
Nututi
layangan pedhot
|
wong
kang ngupaya baline barang sepele, yen ketemu ora sumbut karo rekasane
|
61
|
Nyangoni
kawula minggat
|
wong
kang ndandani barang kang gampang rusak
|
62
|
Nyugokake
bugel kayu sempu
|
wong
kang njagokake wong bodho dadi pemimpin amarga isih sedulure dhewe
|
63
|
Othak-athik
didudut angel
|
wong
kang omongane sajak kepenak jebul angel leladenane
|
64
|
Ora
uwur ora sembur
|
ora
gelem cawe-cawe menehi pawitan apa-apa
|
65
|
Pandengan
karo srengenge
|
wong
kang memungsuhan karo wong kang duwe panguwasa
|
66
|
Ramban-ramban
tanggung
|
wong
kang ndakwa marang wong, nanging ora diceplosake
|
67
|
Rindhik
asu ginitik
|
wong
nindakake pagawean kang cocok karo kekarepane
|
68
|
Rubuh-rubuh
gedhang
|
wong
kang mung melu-melu, ora ngerti tujuane
|
69
|
Sandhing
kebo gupak
|
wong
kang cedhak karo wong ala, wusanane melu ketularan ala
|
70
|
Sandhing
kirik gudhigen
|
wong
kang cedhak karo wong ala kelakuwane wusanane bakal ketularan tumindake sing
ala mau
|
71
|
Sendhakep
angawe-awe
|
wong
kang ninggalake tumindak ala, ananging ing batin isih kepingin nglakoni
|
72
|
Suduk
gunting tatu loro
|
wong
nindakake pagawean mung sarwa kleru, mula kapitunane luwih saka siji
|
73
|
Wis
kebak sundukane
|
wong
kang wis akeh banget dosane utawa kaluputane
|